Trong những năm qua, nhờ có chủ trương, chính sách đúng đắn của Đảng, Nhà nước và sự nỗ lực của cả hệ thống chính trị, khu vực kinh tế tập thể (KTTT), hợp tác xã (HTX) ở nước ta nói chung, An Giang nói riêng đã có bước phát triển mạnh mẽ, đạt được nhiều thành tựu quan trọng, đóng góp tích cực, hiệu quả vào sự phát triển của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, góp phần tạo công ăn việc làm, xóa đói giảm nghèo, bảo đảm an sinh xã hội tại địa phương. Bên cạnh việc điều hành, quản lý hoạt động của Hội đồng quản trị, Ban Giám đốc HTX, các yếu tố khác cũng ảnh hưởng khá lớn đến việc duy trì, phát triển của HTX (trong đó, có thể kể đến công tác kiểm toán HTX).  

Luật Hợp tác xã năm 2023 đã dành một chương (Chương 8) để nhấn mạnh vị trí, vai trò, cần thiết phải đưa hoạt động kiểm toán vào mô hình KTTT, HTX để nâng cao chất lượng, cải thiện hiệu quả hoạt động của loại hình này.

Sự cần thiết của kiểm toán nội bộ Hợp tác xã

Kiểm toán nói chung, kiểm toán nội bộ nói riêng thể hiện sự kiểm tra, xác minh tính trung thực, hợp lý đối với hoạt động của cá nhân, tổ chức. KTTT, HTX là tổ chức kinh tế có tư cách pháp nhân. Do đó, HTX cần thiết phải được kiểm toán, đó là điều kiện tiên quyết và quan trọng cho một sự hợp tác hiệu quả, thành công. Trong thời kỳ hội nhập, muốn hợp tác kinh doanh, liên kết với các đối tác trong và ngoài nước thì vấn đề minh bạch, tăng niềm tin với các đối tác là vấn đề cốt lõi. Vì vậy, để thực hiện được các mục tiêu trên thì điều cần thiết là HTX phải được kiểm toán.

Kiểm toán HTX là công cụ kiểm soát, đánh giá tính hiệu quả hoạt động của tổ chức. HTX có điểm đặc thù là có tài sản chung không chia và có phiếu bầu như nhau. Do đó, cần thiết phải có kiểm toán bắt buộc để làm rõ, trong sạch tài chính. Kiểm toán với vai trò là bên thứ ba độc lập được đào tạo tham gia vào quá trình đánh giá tính trung thực và hợp lý của các thông tin tài chính công bố sẽ giúp cho tổ chức bảo đảm tính minh bạch, nâng cao hiệu quả quản lý, điều hành.

Ngoài vai trò kiểm soát, kiểm toán HTX còn có vai trò tư vấn. Điều này càng có ý nghĩa đặc biệt đối với những HTX có đông thành viên, bởi số lượng thành viên đông không thể trực tiếp tham gia quản lý HTX mà phải thông qua đại biểu. Trong những trường hợp như vậy, để duy trì bản chất dân chủ của HTX, hệ thống ra quyết định cần phải minh bạch, được kiểm soát bởi kiểm toán HTX. Mục đích của kiểm toán HTX không chỉ là kiểm tra các kết quả đã đạt được trước đây mà còn giúp ban quản lý và các thành viên của HTX cải thiện quy trình ra quyết định và hiệu quả kinh doanh trong tương lai và thực hiện hoạt động kinh doanh của HTX theo các nguyên tắc đặc thù của HTX. Thấy được tầm quan trọng của việc kiểm toán nội bộ HTX từ năm 2020 đến nay được sự hỗ trợ của Liên đoàn Hợp tác xã Raiffeisen Cộng hoà Liên bang Đức (DGRV) Liên minh Hợp tác xã tỉnh An Giang đã cử hơn 10 cán bộ cơ quan tham gia đào tạo, tập huấn công tác tư vấn kiểm toán nội bộ. Thông qua những kiến thức mà nhóm cán bộ Liên minh Hợp tác xã tỉnh An Giang được tập huấn, đào tạo của của DGRV đến nay đội ngũ cán bộ cơ quan Liên minh Hợp tác xã tỉnh An Giang trở nên chuyên nghiệp hơn trong việc tư vấn kiểm toán nội bộ HTX. Theo thống kê, đến nay Liên minh Hợp tác xã tỉnh đã tư vấn kiểm toán nội bộ cho gần 70 HTX (Nông nghiệp và Phi nông nghiệp) trên địa bàn toàn tỉnh.

Điều kiện để các HTX được tư vấn kiểm toán nội bộ

Với mục tiêu hỗ trợ, giúp đỡ cho HTX tìm ra những hạn chế trong hoạt động, cũng như hỗ trợ bộ máy quản trị HTX tìm giải pháp khắc phục hạn chế, phát triển ổn định, bảo đảm lợi ích thành viên. Để được Liên minh Hợp tác xã tỉnh thực hiện tư vấn kiểm toán nội bộ, các HTX phải đáp ứng 04 điều kiện chính sau đây: (1) HTX đã được cơ quan Nhà nước có thẩm quyền cấp giấy chứng nhận đăng ký hoạt động; (2) Đã có báo cáo kết quả hoạt động của năm trước; (3) Đã triển khai hạch toán kế toán, có chứng từ, sổ sách kế toán theo quy định; (4) Có nhân sự kế toán, thủ quỹ… Đặc biệt, để đảm bảo tính khách quan, công khai, minh bạch, dân chủ các HTX được tư vấn kiểm toán nội bộ cần có tinh thần hợp tác, tích cực phối hợp, báo cáo trung thực, đầy đủ, kịp thời với đoàn tư vấn kiểm toán nội bộ của Liên minh Hợp tác xã tỉnh.

Hiệu quả từ mô hình tư vấn kiểm toán nội bộ  HTX

Thông qua kết quả thực tế tư vấn kiểm toán nội bộ các HTX vừa quacho thấy: Việc tư vấn kiểm toán nội bộ HTX của Liên minh Hợp tác xã tỉnh đã đem lại nhiều mặt tích cực cho HTX, điển hình như: Bộ máy quản trị, điều hành của phần lớn HTX có sự gắn kết, chung tay vì thành viên, tạo được thu nhập cho HTX; Đội ngũ quản trị HTX, đặc biệt Ban lãnh đạo HTX đã có sự quan tâm nhiều hơn đến việc nghiên cứu và triển khai thực hiện Luật Hợp tác xã trong hoạt động của HTX; Các văn bản mà HTX phát hành, thực hiện và lưu trữ tốt là điều lệ, danh sách thành viên, các quy chế quản lý – điều hành HTX, kế hoạch sản xuất kinh doanh, giấy chứng nhận đăng ký HTX, con dấu và giấy chứng nhận con dấu HTX..; Công tác lưu trữ thông tin, dữ liệu quan trọng của HTX và ứng dụng công nghệ thông tin trong điều hành HTX cũng được chú trọng nhiều hơn; Hội đồng quản trị HTX rất quan tâm đến quản trị tài chính HTX do đó đều có phân công nhân viên phụ trách công tác Kế toán và Thủ quỹ HTX; Hội đồng quản trị, Ban kiểm soát HTX đã có nhiều quan tâm hơn đến hoạt động của HTX đi vào nề nếp, đúng pháp luật, đúng Luật Hợp tác xã thể hiện rõ qua việc HTX chủ động đăng ký để được cán bộ Liên minh HTX tỉnh về tư vấn kiểm toán nội bộ cho HTX mình…

Bên cạnh những mặt tích cực nêu trên, thông qua việc tư vấn kiểm toán nội bộ mới thấy được HTX vẫn còn tồn tại những hạn chế, khó khăn, đó là: Tuy đã có cố gắng tìm hiểu, nghiên cứu, nhưng do tập trung nhiều vào việc tạo thu nhập cho HTX và thành viên HTX, nên công tác quản trị, điều hành HTX vẫn chưa hoàn chỉnh, còn thiếu sót, đặc biệt là trong việc cập nhật và áp dụng thực hiện các Nghị định, Thông tư mới có liên quan; Việc tập hợp, lưu trữ và quản lý thông tin của thành viên HTX chưa ghi nhận đầy đủ thông tin thành viên theo quy định; Một số HTX, đội ngũ quản trị còn lúng túng trong điều hành, chưa quan tâm đúng mức đến công tác lưu trữ, ứng dụng công nghệ thông tin; Vai trò của Ban kiểm soát (hoặc Kiểm soát viên) phần lớn HTX vẫn chưa rõ nét, chưa làm tốt công tác kiểm tra, giám sát đã được quy định trong Luật Hợp tác xã và điều lệ HTX…

Từ những hạn chế nêu trên, để công tác tư vấn kiểm toán nội bộ cho HTX trong thời gian tới được chặt chẽ, giúp HTX điều hành hoạt động hiệu quả, đúng luật định. Liên minh Hợp tác xã tỉnh An Giang đề ra một số giải pháp sau đây:

– Thực hiện đánh giá tình hình hoạt động của các HTX định kỳ (theo thông báo phân công của UBND tỉnh). Tổ chức lại (củng cố, sáp nhập, hợp nhất), giải thể các HTX yếu kém, hoạt động không hiệu quả, đã được củng cố nhiều lần, nhưng không thể khôi phục. Quan tâm nhiều hơn đến công tác quản trị tài chính, kiểm toán nội bộ HTX.

– Hàng năm, rà soát hoạt động của các HTX trên cơ sở tuân thủ Luật Hợp tác xã và việc đảm bảo quyền lợi hợp pháp của thành viên.

– Ban chỉ đạo phát triển KTTT cấp huyện quan tâm, phối hợp thông tin thường xuyên tình hình phát triển KTTT với các cơ quan, đơn vị cấp tỉnh, để kịp thời tham mưu UBND tỉnh chỉ đạo phát triển KTTT phù hợp tại từng thời điểm và địa bàn.

– Liên minh Hợp tác xã tỉnh phối hợp UBND cấp huyện đôn đốc, kiểm tra tiến độ khắc phục những hạn chế trong hoạt động quản trị, hệ thống kế toán của HTX, giúp HTX làm đúng luật, giữ ổn định thu nhập cho thành viên.

– Đối với bộ máy quản trị HTX cần tích cực, chủ động hơn trong việc nghiên cứu, tuân thủ nghiêm túc Luật Hợp tác xã và các văn bản pháp luật có liên quan đến công tác quản lý, điều hành HTX. Đồng thời, cần quan tâm nhiều hơn việc tạo điều kiện thuận lợi cho bộ phận giúp việc thường xuyên tham gia các lớp tập huấn, bồi dưỡng nâng cao chuyên môn, nghiệp vụ, đặc biệt là Kế toán HTX. Cần ứng dụng công nghệ thông tin trong công tác quản lý tài chính, nên hạch toán kế toán theo năm không hạch toán theo từng vụ. Công tác lưu trữ phải theo đúng quy định của Luật Kế toán, lưu trữ sổ kế toán trên các phương tiện điện tử thì phải bảo đảm an toàn, bảo mật thông tin dữ liệu và phải bảo đảm tra cứu được trong thời hạn lưu trữ.        

Tóm lại: Để thực hiện thành công tư vấn kiểm toán nội bộ HTX thì trước hết phải hoàn thiện khung pháp lý riêng về tư vấn kiểm toán nội bộ cho khu vực HTX, trong đó, sẽ quy định cụ thể về phạm vi kiểm toán, tần suất, hình thức, chủ thể và giá trị kiểm toán. Đặc biệt, đội ngũ cán bộ tư vấn kiểm toán nội bộ của Liên minh Hợp tác xã tỉnh thường xuyên tham gia các khóa đào tạo, bồi dưỡng, tập huấn do các tổ chức trong và ngoài nước tổ chức. Bên cạnh đó, các HTX cũng phải nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của tư vấn kiểm toán nội bộ HTX, cần hợp tác với tinh thần cầu thị, trách nhiệm, cởi mở… Từ đó, hoạt động tư vấn kiểm toán nội bộ mới được triển khai trên diện rộng, áp dụng đồng bộ thống nhất toàn tỉnh nhằm tăng tính hiệu quả trong hoạt động của các HTX cũng như gia tăng tính kết nối, hợp tác, mở rộng quy mô./.

Nguyễn Văn Thành – Phó Chủ tịch

Chủ nhiệm UBKT Liên minh Hợp tác xã tỉnh An Giang